?SLAM TAR?H? ?SLAM?YET?N DO?U?U
Dünyan?n Durumu Arap Yar?madas?'n?n kuzeyinde Bizans ?mparatorlu?u, Do?u'da Sasani Devleti, M?s?r'da Romal?lar, Orta Asya'da Göktürk Devleti, Avrupa'da Kavimler Göçü sonras?nda Bat? Roma ?mparatorlu?u y?k?lm??t?. Arap Yar?madas?'n?n Durumu Arap yar?madas?; Uzak Do?u, Afrika ve Akdeniz ülkeleri aras?ndaki ticaret yolu üzerinde köprü görevi yapmaktayd?. En yayg?n din çok tanr?l? putperestlikti. Bu dinin en büyük putlar? olan Lat, Menat, Hubel ve Uzza, Hz. ?brahim'in yapm?? oldu?u Kabe'de bulunmaktayd?. Arap Yar?madas?'n?n en önemli bölgesi; Mekke ve Medine'nin de içinde bulundu?u Hicaz bölgesiydi. Mekke'ye V. yüzy?ldan itibaren Hz. ?smail soyundan gelen Kurey? Kabilesi hakimdi. Hz. Muhammed Dönemi Hz. Muhammed'in Do?u?undan ?lk Vahye Hz. Muhammed 570 y?l?nda Mekke'de dünyaya geldi. 25 ya??nda Hz. Hatice ile evlendi. 610 y?l?nda Hz. Cebrail, kendisine Kur'an-? Kerim'in ilk ayetlerini getirdi. Ona ilk inananlar, e?i Hz. Hatice, amcas?n?n o?lu Ali, Mekke'li tüccarlardan Ebubekir ve azat etti?i kölesi Zeyd'di. 621'de Medine'li 12 Müslüman Hz. Muhammed'e biat etti. Hicret 622 y?l?nda Mekke'li Müslümanlar artan bask?dan kurtulmak ve ?slamiyet'i yaymak amac?yla Mekke'den Medine'ye göç ettiler. Medine'liler de Akabe Biat'?ndan sonra Müslümanlar'? kendi ?ehirlerine ça??rm??lard?. Hicret sonunda ?slamiyet daha güvenli bir ortamda yay?lma olana?? buldu. Hicret sonunda Medine halk? üç gruba ayr?ld?: Muhacirler, Ensar ve Yahudiler. Siyasi ve askeri bak?mdan Hz. Muhammed'in liderli?i kabul edildi. Hz. Muhammed'in Sava?lar? Bedir Bedir sava?? Medineli Müslümanlarla Mekkeliler aras?nda yap?lan ilk sava?t?r. 624 y?l?nda Bedir Kuyusu çevresinde yap?lm??t?r. Sava? Müslümanlar'?n zaferi ile sonuçland?. Sava? sonunda, di?er ?slam Devletleri içinde örnek olu?turacak ganimet payla?ma gelene?i ba?lad?. Sava?ta ele geçirilen Mekkeli esirler, Müslümanlar'a okuma yazma ö?retme ko?uluyla serbest b?rak?ld?. Bedir Zaferi ile birlikte bedir Kuyular? ve ?am ticaret yolu Müslümanlar'?n eline geçti. Uhud Bedir Sava??'n?n Müslümanlar'?n zaferi ile bitmesi üzerine Ebu Süfyan komutas?ndaki Mekkeliler, Bedir Sava??'n?n intikam?n? almak amac?yla 625 y?l?nda Medine üzerine yürüdü. 700 ki?iden ola?an ?slam ordusu da Uhud Da??'n?n oldu?u yere geldi ve bu da??n eteklerine okçular yerle?tirip sava?a ba?land?. Sava?? tam Müslümanlar kazanmak üzereyken, okçular?n yerlerini terketmeleri ile sava??n kaderi Müslümanlar'?n aleyhine de?i?ti ve islam ordusu ilk yenilgisini alm?? oldu. UYARI : Bu sava??n sonucu ?slamiyet'in yay?lmas?na engel olmad?. Müslümanlar Uhud Sava??'nda yenilmesine ra?men ?slamiyet yay?lmas?n? devam ettirmi?ti. Hz. Muhammed, Mekke ve Medine aras?nda ya?ayan kabilelerle iyi geçinerek Mekke'yi siyasi aç?dan yaln?z b?rakma politikas? izlemi?tir. Hendek Mekkeliler Uhud galibiyeti ile istedikleri sonuca ula?amam??, ?slamiyet'in h?zla yay?lmas?n? önleyememi?lerdi. ?slamiyet'i tamamen yok etmek isteyen Mekkeliler, Ebu Süfyan komutas?nda yeni bir orduyla, 627 y?l?nda Medine üzerine yürüdüler. ?ran'l? Salman-? Farisi'nin önerisi üzerine ?ehrin etraf?na hendek kaz?ld?. Mekkeliler al???k olmad?klar? bu savunma tekni?i kar??s?nda geri dönmek zorunda kald?lar. Hendek Sava?? Mekkeliler'in, Müslümanlar üzerine son sald?r?s? oldu. Bu sava?tan sonra Müslümanlar sald?r? gücü elde ederken Mekkeli mü?rikler savunmaya çekildiler. Hudeybiye Bar??? Müslümanlar hac vazifesini yerie getirmek amac?yla 1500 ki?iyle Mekke'ye do?ru yola ç?kt?. Hudeybiye Kuyusu'na gelindi?inde Mekkelilerle bir antla?ma yap?ld?. Bu antla?maya göre; 1. Taraflar birbirleri ile 10 y?l süreyle sava?mayacaklar, 2. Arap kabileleri istedikleri tarafa geçebilecekler ancak iki taraf da kendisine ba?l? olan kabileye askeri yard?mda bulunmayacak, 3. Velisinin izni olmayan Mekkeli bir genç, ?slamiyet'i kabul etmesi halinde Medine'ye al?nmayacak fakat Müslümanlar'dan Mekke taraf?na geçen olursa kabul edilecek, 4. Müslümanlar hac ziyaretini ertesi y?l da yerine getirebileceklerdi. Hayber'in Fethi Hz. Muhammed, 629 y?l?nda ?am kervan yolu üzerinde bulunan Yahudi yerle?im yeri olan Hayber Kalesi'ne sefer düzenledi. Hayber'de bulunan Yahudilerin ?am ticaret yolunda Müslüman ticaret kervanlar?na zrar vermesi ve Yahudilerin Mekkelileri k??k?rtarak Hendek Sava??'na sebep olmalar? nedeniyle kale ku?at?ld?. Kale k?sa sürede Müslümanlar'?n eline geçti ve ?am ticaret yolunun güvenli?i sa?lanm?? oldu. Bu fetih sonunda Yahudilerden ilk defa haraç vergisi al?nd?. UYARI : Bu fetihten sonra Arabistan Yar?madas?'nda Müslümanlar'a olumsuz etkide bulunabilecek önemli Yahudi yerle?im bölgesi kalmad?. Hayber, Müslümanlar'?n fethetti?i ilk yerdir. Böylece ?slam Devleti'nde fetih politikas? ba?lam??t?r. Mu'te Seferi ?slamiyet'in ilk y?llar?nda ?slamiyet'e davet edilen Gassaniler, bu davet için gönderilen elçiyi öldürmü?lerdi. 629 y?l?nda bir Müslüman ke?if kolu Gassanilerce pusuya dü?ürülüp öldürülmü?tü. Hz. Muhammed, Gassaniler üzerine kalabal?k bir ordu gönderdi. ?slam ordusu Lut Gölü'nün güneyinde Gassaniler'i himaye eden Bizans ordusu ile çarp??t?, sava? Müslümanlar'?n aleyhine sonuçland?. UYARI : Gassaniler Bizans'la s?n?r kom?usuydu. Gassaniler bu yüzden Bizans'?n etkisinde kald?klar? için Hristiyanl??? kabul etmi?lerdir. Mu'te Sava?? Müslümanlarla Bizans ordusu aras?nda yap?lan ilk sava? olarak kabul edilmektedir. Mekke'nin Fethi Hz. Muhammed, 630 yl?nda büyük bir ordu ile Mekke üzerine yürüdü. Mekke üzerien yürümesinin sebebi Mekkeliler'in Hudeybiye Bar?? Antla?mas?'n?n maddelerini ihlal etmesiydi. Mekkeliler Hz. Muhammed'e kar?? koyamayacaklar?n? anlay?nca, Müslümanlar önemli bir direni?le kar??la?madan ?ehre girdi. Hz. Muhammed Kabe'ye gelerek bütün putlar? k?rd?rd?. Fetih'ten sonra Mekkeliler kitleler halinde ?slamiyet'i kabul etti. Huneyn Sava?? Mekke'nin fethinden sonra civardaki baz? putperest kabileler, ba?ta Havazin Kabilesi olmak üzere Mekke'yi geri almak için 630 y?l?nda Huneyn denilen yerde toplanmaya ba?lam??lard?. Hz. Muhammed büyük bir ordu ile Huneyn Vadisi'ne yürüdü. Yap?lan sava?ta ?slam ordusu zafer kazand?. Bu sava?ta putperestlere Taif kenti yard?m etmi?ti. UYARI : Huneyn Sava?? ile Arap Yar?madas?'ndaki son putperest tehlike önlendi. Taif Seferi Huneyn Sava??'nda Taifliler'in putperestlere yard?m etmesi üzerine, Hz. Muhammed 630 y?l?nda Taif üzerine bir sefer düzenledi. Müslümanlar Taif Kenti'ni ku?att?lar, fakat surlarla çevrili kenti alamad?lar. Ertesi y?l Taifliler elçi göndererek ?slamiyet'i kabul ettiler. UYARI : Böylece, Hz. Muhammed döneminde Hicaz tamamen Müslümanla?t?. Tebük Seferi Bizans ?mparatoru Heraklius'un Arabistan üzerine büyük bir sefer yapaca?? haberinin al?nmas? üzerine, Hz. Muhammed 631 y?l?nda 30.000 ki?ilik bir ordu ile Bizansl?lar? durdurmak için yola ç?kt?. Tebük denilen yere gelindi?inde haberin as?ls?z oldu?u anla??ld?. Tebük seferi s?ras?nda, bölgedeki bir çok Arap kabilesi ?slamiyet'i kabul etti?i için, sefer Müslümanlar aç?s?ndan faydal? oldu. UYARI : Tebük Seferi ile Gassaniler'in Müslüman olmas? ve Suriye fetihleri için ortam haz?rlam??t?r. Veda Hacc? ve Hz. Muhammed'in Son Y?llar? Hz. Muhammed 632 tarihinde hac görevini yerine getirmek için 125 bin ki?ilik bir toplulukla Mekke'ye geldi. peygamber Müslümanlar'a Kur'an'?n tamamland???n? bildirdi. Hz. Muhammed'in bu hacc?na "Veda Hacc?", okudu?u hutbeye de "Veda Hutbesi" denir. Hutbede, Peygamber insanlara Allah'tan ba?ka ilah olmad???n?, kad?nlara ve kölelere iyi muamele edilmesini, Cahiliye Devri'nden kalma kan davalar?ndan vazgeçilmesini söyledi. Hz Muhammed Medine'ye döndükten sonra hastalanarak 8 Haziran 632'de 63 ya??nda vefat etti. Arap Yar?madas?'nda putperestliksona ermi? ?slamiyet yay?lm??, siyasal birlik sa?lanm??, ?slam Devleti'nin temelleri de at?lm??t?. Dört Halife Dönemi Hz. Ebubekir Dönemi Hz. Muhammed'in ölümü üzerine Hz. Ebubekir 632 y?l?nda halife seçildi. Bu arada Arabistan'da baz? kabileler dinden dönmü?,Yemen'de de yalac? peygamberler ortaya ç?km??t?. Halid Bin Velid komutas?ndaki ?slma ordusu Yemen'e gönderilerek yalanc? peygamberler ortadan kald?r?ld?. Ba?ka bir ?slam ordusu Irak ve Suriye üzerine gönderildi. 634 y?l?nda yap?lan Yermuk Sava?? ile Bizans ordular? yenildi ve Suriye kap?lar? Müslümanlar'a aç?ld?. Hz. Ebubekirdöndeminde Kur'an-? Kerim'in ayetleri topland? ve bir kitap haline getirildi. Hz. Ebubekir 634 y?l?nda hastaland? ve 63 ya??nda vefat etti. UYARI : Hz. Muhammed'in yaym?? oldu?u ?slamiyet, Hz. Ebubekir döneminde iyice kökle?mi?tir. Hz. Ömer Dönemi Hz. Ebubekir'in vefat? üzerine 634 y?l?nda Hz. Ömer halife seçildi. 635 y?l?nda yap?lan Ecnadin Sava?? sonunda ?slam ordular? galip geldi ve Suriye Müslümanlar'?n denetimine girdi. UYARI : Bu sava?la ?ran yolu Müslümanlar'a aç?ld?. Suriye'nin yan? s?ra Filistin ve Kudüs de denetim alt?na al?nd?. UYARI : Suriye'nin denetim alt?na al?nmas? ile birlikte ?slam dünyas? Anadolu ile kom?u olmu?tur. 632 y?l?nda Amr ?bn-ül As komutas?ndaki islam ordusu, Bizans'?n elinde bulunan M?s?r'? fethetti. UYARI : M?s?r'?n al?nmas? ile ?slamiyet ilk defa Kuzey Afrika'da yay?lmaya ba?lad?. Böylece, Bizans ?mparatorlu?u'nun Kuzey Afrika'daki egemenli?i sars?ld?. 634 y?l?nda Ebu Ubeyde komutas?ndaki ?slam ordusu Köprü Sava??'nda Sasanilere yenildi. Sa'd Bin Ebi Vakkas komutas?nda yeni bir ordu , 636 y?l?nda Kadisiye Sava??'nda Sasani ordusunu yendi ve bütün Irak'? ele geçirdi. UYARI : Bu dönemde, Suriye, Filistin ve Kudüs'ün Müslümanlar taraf?ndan al?nmas? ile Bizans'?n Orta Do?u'daki varl??? sona erdi. Sasani ordusu, 642 y?l?nda yap?lan Nihavend Sava?? ile tekrar yenildi. Bu sava? ile Sasani Devleti sona erdi. Hz. Ömer Dönemindeki Te?kilatlanma Çal??malar? Hz. Ömer zaman?nda bir çok fetihler yap?ld??? için devlette te?kilatlanmaya olan ihtiyaç artt?. Te?kilatlanmada Sasani ve Bizans etkisi görülür. Mali ve askeri özellik ta??yan ilk "divan örgütü" kuruldu. Fethedilen yerler, ilk defa yönetim birimlerine ayr?ld?. Adli te?kilatlanmaya önem verildi. ?slam Devleti'nde ilk kad? bu dönemde atand?. Hicri takvim düzenlendi. Hz. Osman Dönemi Hz. Ömer'in ölümü üzerine 644 tarihinde, Emevi soyundan Hz. Osman halife seçildi. Abdullah Bin Sa'd komutas?nda ?slam ordusu Tunus bölgesini ald?. Suriye valisi Muaviye, 649 y?l?nda K?br?s, Rodos ve Girit'i fethetti. Azerbaycan'?n fethi tamamland?. Trablusgarp, Tunus, Horasan ve Harezm ele geçirildi. Kur'an-? Kerim ço?alt?ld?. UYARI : Bu, Kur'an-?n de?i?meden günümüze kadar gelmesini sa?lad?. Hz. Osman Emevi kökenli oldu?u için kendi sülalesinden olan ki?ileri devlet içinde önemli mevkilere getirdi. UYARI : Bu durum ?slam dünyas?nda ileride ortaya ç?kacak ayr?l?klar için zemin olu?turmu?tur. Hz. Osman, 656 y?l?nda bir ayaklanma s?ras?nda öldürüldü. Hz. Ali Dönemi Hz. Osman'?n ölümü üzerine Hz. Muhammed'in damad? ve amcas? Ebu Talib'in o?lu olan Hz. Ali halife seçildi. Hz. Ali'nin halifeli?i Emeviler sülalesinin ho?una gitmedi. 656 y?l?nda iki taraf Kufe ?ehri yak?nlar?nda bir araya geldi. Yap?lan sava?ta Hz. Ali galip geldi. UYARI :Bu olaydan sonra Hz. Ali güvenlik gerekçesiyle devletin merkezini Kufe'ye ta??d?. Böylece, ?slam Devleti'nin merkezi ilk defa de?i?ti. Hz. Ali, 657 y?l?nda Muaviye'nin üzerine yürüdü. S?ffin Sava??'ndea Muaviye'nin hile yapmas? üzerine sonuç al?namad? ve hakeme ba?vuruldu. UYARI : Bu sava? Müslümanlar aras?nda yap?lan ilk sava?t?r. Hakem Olay? S?ffin Sava??'nda bir sonuç al?namay?nca taraflar, iki taraftan da seçilecek birer hakemin karar?na ba?vurmay? gerekli gördü. Hz. Ali'nin hakemi Ebu Musa el-E?'ari, Muaviye'nin hakemi ise Amr ?bn-ül As oldu. Hakemler Muaviye'nin entrikas? sonucu onu halife seçti. Müslümanlar üç gruba ayr?ld?. 1. Hz. Ali taraftarlar?; ?iiler 2. Muaviye taraftarlar?; Sunniler 3. Tarafs?zlar (Hariciler) UYARI : Bu olayla ?slam dünyas?nda ilk ayr?l?klar ba?lam?? ve mezhep ayr?l?klar?n?n temeli at?lm??t?r. Hariciler'in ayaklanmas? sonunda 661 y?l?nda Hz. Ali öldürüldü. UYARI : Hz. Ali döneminde Müslümanlar aras?nda yap?lan sava?lardan dolay? fetihler durgun geçmi? ve Tunus kaybedilmi?tir. Emeviler Dönemi Muaviye Dönemi Hz. Osman zaman?nda ?am valili?ine getirilen Muaviye, 661 y?l?nda halife oldu. Muaviye Emevi Devleti'nin ilk hükümdar?d?r. Bu dönemde halifelik seçim sisteminden ç?kar?larak saltanat haline getirildi. ?stanbul ku?at?ld? fakat al?namad?. UYARI : ?slam tarihinde ilk defa Emeviler ?stanbul'u ku?atm??t?r. Ölmeden önce o?lu Yezid'i halife tayin etti ve böylece halifelik resmen saltanat haline geldi. Yezid Dönemi Muaviye 680 y?l?nda öldükten sonra yerine o?lu Yezid halife oldu. Kufeliler de Hz. Hüseyin'i halife seçtiler. UYARI : Bu dönemde Kuzey Afrka'n?nfethi tamamlanmas?na ra?men, Berberilerin ayaklanmas? ile bölge tekrar elden ç?km??t?r. Kuzey Afrika ancak Abdülmelik zaman?nda kontrol alt?na al?nabilmi?tir. Yezid ve Hz. Hüseyin taraftarlar? 681 y?l?nda Kerbela denilen yerde kar??la?t? ve Hz. Hüseyin ve taraftarlar?, Yezid ordusu taraf?ndan öldürüldü. ?slamiyet toplumu bu olaydan sonra Sunniler ve ?iiler olarak ikiye ayr?ld?. Abdülmelik Dönemi Yezid'in 683 y?l?nda ölmesi ile II. Muaviye halife oldu. II. Muaviye, 685 y?l?nda halifeli?i Abdülmelik'e b?rakt?. Bizans, Kuzey Afrika, Anadolu ve Hindistan üzerine seferler düzenlendi. UYARI : Bu fetihler s?ras?nda Kuzey Afrika'da ya?ayan Berberiler kitleler halinde ?slamiyet'i kabul etmeye ba?lad?lar. Bizanslar, Kuzey Afrika'dan tamamen ç?kart?larak s?n?rlar, Atlas Okyanusu'na dayand?r?ld?. Arapça resmi dil oldu ve ilk ?slam paras? olan sikke bast?r?ld?. UYARI : Böylece ?slam Devleti'nin ekonomisi Bizans ve Sasani etkisinden kurtulmaya ba?lam??t?r. Velid Dönemi Abdülmelik'in 705 y?l?nda ölümü üzerine o?lu Velid halife oldu. Tar?k Bin Ziyad komutas?nda ?spanya'ya geçildi. 711 y?l?nda Kadisk'de Vizigot ordusu yenilgiye u?rat?ld?. UYARI : Puvatya Sava?? (732) ile Müslümanlar'?n Avrupa'daki ilerleyi?i duruduruldu. ?arl Martel ile 732 tarihinde yap?lan Puvatya Sava??'nda yenilindi ve ?spanya'ya geri çekilindi. Emevi Devleti'nin Y?k?l??? 1. Devlet yönetiminde meydana gelen bozukluklar 2. Emeviler'in Arap milliyetçili?i yaparak Müslümanlar aras?nda ikilik ç?karmalar? UYARI : Bu politikalar?ndan dolay? ?ranl?lar ve Türkler Emeviler'e kar?? sürekli ayaklanm??lar ve y?k?lmalar?nda etkili olmu?lard?r. Örnek olarak Horasan valisi Kuteybe Bin Müslim'in isyan?n? verebiliriz. 3. Halifelerin, fetihlerde ordunun ba??nda bulunmay?p, saraya kapanmalar? 4. Abbaso?ullar?'n?n, Emeviler aleyhinde propagandalar? 5. Muaviye ve Yezid döneminde Müslümanlar'a ve Hz. Muhammed'in soyundan gelenlere yap?lan kötü muameleler 6. ?ii ve Harici gruplar?n aleyhte çal??malar? Abbasiler Dönemi Abbasi Hükümdarlar? Ebu'l Abbas Dönemi Abbasi Devleti, Hz. Muhammed'in amcas? Abbas'?n torunlar?ndan Ebu'l Abbas taraf?ndan 750 tarihinde kuruldu. Abbasi hükümdarlar?, Emeviler gibi Arap üstünlü?üne dayal? bir devlet kurmad?lar. Ebu'l Musa, Ha?imiye ?ehrini devlet merkezi yapt?, iç kar???kl?klarla u?ra?t?, kanl? bir ?ekilde siyasi birli?i sa?lad?. UYARI : Ebu'l Abbas, siyasi birli?i sa?larken yapt??? çal??malar yüzünden "Seffah" (kan dökücü) lakab?n? alm??t?r. Ebu Cafer El- Mansur Dönemi Ebu Cafer El-Mansur, 754 y?l?nda halife oldu. 754 y?l?nda Abbasi Devleti'nin ba?kenti Ba?dat'a ta??nd?. 751 y?l?nda Çinlilerle Talas sava?? yap?ld?. Bu dönemde kültür hareketleri oldukça ilerledi. Harun Re?it Dönemi Harun Re?it, 786 y?l?nda Abbasi Devleti'nin ba??na geçti. Bu dönem Abbasilerin en parlak dönemi oldu. UYARI : Binbir Gece Masallar?'nda geçen Ba?dat halifesi Harun Re?it'tir. Binbir Gece Masallar?'nda özellikle bu dönemdeki ?slam hazinesinin zenginli?i vurgulan?r. Anadolu'ya ak?nlar yap?ld?, ?stanbul ku?at?ld? fakat ba?ar?l? olunamad?. Bu dönemde de iç isyanlar sürdü. Me'mun Dönemi Harun Re?it'in ölümü üzerine yerine o?lu Emin geçti. K?sa süre sonra yerine Harun Re?it'in di?er o?lu Me'mun geçti. Mu'tezile Mezhebi bu dönemde ortaya ç?kt?. Bu dönemde Antik Ça? Yunan eserleri Arapça'ya çevrildi. UYARI : Arap-?slam Devleti kültür ve sanat alan?nda d??ar?dan (Helenizm'den) en çok bu dönemde etkilenmi?tir. Mu'tas?m Dönemi Me'mun'un ölümü üzerine 833 y?l?nda karde?i Mu'tas?m halife oldu. Bizans s?n?rlar?nda "Avas?m" denilen Türk ordugahlar? kurdurdu. UYARI : Avas?m kentlerinin olu?turulma nedeni; ?slam dünyas?na kar?? Bizans sald?r?lar?n? k?rmakt?r. Mu'tas?m'?n ölümü üzerine merkez otorite zay?flad?. UYARI : Türkler'in s?n?r boylar?nda, yerle?im yerlerinden uzak bölgelerde Emir'ül Ümera görevi verilerek merkezden uzakla?t?r?lmas?n?n ve ordugahlarda toplanmas?n?n nedenleri sava?ç? özelliklerini kaybetmelerini önlemek ve merkezde tehlike olu?turmalar?n? engellemekti. Devlete ba?l? Tavaif-i Mülk'ler ba??ms?zl?klar?n? ilan etti. Abbasi Devleti'nin y?k?l??? Abbasi Devleti'nin Y?k?lma Nedenleri Abbasi Devleti, Mu'tas?m'?n ölümü ile zay?flad? ve Mo?ollar'?n Ba?dat'? istilas? ile y?k?ld?. Selçuklular?n y?k?lmas? ile koruyucular? ortadan kalkt?. ?iilerin ve Emevilerin olumsuz çal??malar?ndan zarar gördü. Zay?flama döneminde fetihlerin durgun geçmesi nedeniyle ekonomi zay?flad?. Mo?ol Hükümdar? Hülagu'nun Ba?dat'? istilas? ile Abbasi Devleti ortadan kalkt?. Endülüs Emevi Devleti Abbasi Devleti y?k?ld?ktan sonra Abdurrahman bin Muaviye taraf?ndan Kurtuba merkez olmak üzere 756 y?l?nda kuruldu. Endülüs Emevi Devleti askeri alanda de?il, bilim ve kültür alan?nda ileri gitti. En parlak dönemini III. Abdurrahman zaman?nda ya?ad?. Endülüs Emevileri zaman?nda yap?lan Kurtuba Medresesi dünyan?n en ünlü medresesidir.