?BN? S?NA
Felsefe, matematik, astronomi, fizik, kimya, t?p ve müzik gibi bilgi ve becerinin muhtelif alanlar?nda seçkinle?mi? olan, ?bn Sînâ (980-1037) matematik alan?nda matematiksel terimlerin tan?mlar? ve astronomi alan?nda ise duyarl? gözlemlerin yap?lmas? konular?yla ilgilenmi?tir. Astroloji ve simyaya itibar etmemi?, Dönü?üm Kuramin?n do?ru olup olmad???n? yapm?? oldu?u deneylerle ara?t?rm?? ve do?ru olmad??? sonucuna ula?m??t?r. ?bn Sînâ'ya göre, her element sadece kendisine özgü niteliklere sahiptir ve dolay?s?yla daha de?ersiz metallerden alt?n ve gümü? gibi daha de?erli metallerin elde edilmesi mümkün de?ildir. ?bn Sînâ, mekanikle de ilgilenmi? ve baz? yönlerden Aristoteles'in hareket anlay???n? ele?tirmi?tir; bilindi?i gibi, Aristoteles, cismi hareket ettiren kuvvet ile cisim aras?ndaki temas ortadan kalkt???nda, cismin hareketini sürdürmesini sa?layan etmenin ortam, yani hava oldu?unu söylüyor ve havaya biri cisme direnme ve di?eri cismi ta??ma olmak üzere birbiriyle ba?da?mayacak iki görev yüklüyordu. ?bn Sînâ bu çeli?ik durumu görmü?, yapm?? oldu?u gözlemler s?ras?nda hava ile rüzgâr?n güçlerini kar??la?t?rm?? ve Aristoteles'in hakl? olabilmesi için havan?n ?iddetinin rüzgâr?n ?iddetinden daha fazla olmas? gerekti?i sonucuna varm??t?r; oysa meselâ bir bir a?ac?n yak?n?ndan geçen bir ok, a?aca de?medi?i sürece, a?açta ve yapraklar?nda en ufak bir k?p?rdanma yaratmazken, rüzgar a?açlar? sallamakta ve hatta kökünden kopartabilmektedir; öyleyse havan?n ?iddeti cisimleri ta??maya yeterli de?ildir. ?bn Sînâ'ya Aristoteles'in yan?ld???n? gösterdikten sonra, kuvvetle cisim aras?nda herhangi bir temas bulunmad???nda hareketin kesintiye u?ramamas?n?n nedenini ara?t?rm?? ve bir nesneye kuvvet uyguland?ktan sonra, kuvvetin etkisi ortadan kalksa bile nesnenin hareketini sürdürmesinin nedeninin, kasri meyil (güdümlenmi? e?im), yani nesneye kazand?r?lan hareket etme iste?i oldu?unu sonucuna varm??t?r. Üstelik ?bn Sînâ bu iste?in sürekli oldu?una inanmaktad?r; yani ona göre, ister öze âit olsun ister olmas?n, bir defa kazan?ld? m? art?k kaybolmaz. Bu yakla??m?yla sonradan Newton'da son biçimine kavu?an eylemsizlik ilkesi'ne yakla?t??? anla??lan ?bn Sînâ, ayn? zamanda nesnenin özelli?ine göre kazand??? güdümlenmi? e?imin de de?i?ik olaca??n? belirtmi?tir. Meselâ elimize bir ta?, bir demir ve bir mantar parças? alsak ve bunlar? ayn? kuvvetle f?rlatsak, her biri farkl? uzakl?klara dü?ecek, a??r cismimler hafif cisimlere nispetle kuvvet kayna??ndan çok daha uzakla?acakt?r. ?bn Sînâ'n?n bu çal??mas? oldukça önemlidir; çünkü 11. yüzy?lda ya?ayan bir kimse olmas?na kar??n, Yeniça? Mekani?i'ne yakla?t??? görülmektedir. Onun bu dü?ünceleri, çeviriler yoluyla Bat?'ya da geçmi? ve güdümlenmi? e?im terimi Bat?'da impetus terimiyle kar??lanm??t?r. ?bn Sînâ, her ?eyden önce bir hekimdir ve bu alandaki çal??malar?yla tan?nm??t?r. T?pla ilgili birçok eser kaleme alm??t?r; bunlar aras?nda özellikle kalp-damar sistemi ile ilgili olanlar dikkat çekmektedir, ancak, ?bn Sînâ dendi?inde, onun ad?yla özde?le?mi? ve Bat? ülkelerinde 16. yüzy?l?n ve Do?u ülkelerinde ise 19. yüzy?l?n ba?lar?na kadar okunmu? ve kullan?lm?? olan el-Kânûn fî't-T?b (T?p Kanunu) adl? eseri akla gelir. Be? kitaptan olu?an bu ansiklopedik eserin Birinci Kitab'?, anatomi ve koruyucu hekimlik, ?kinci Kitab'? basit ilaçlar, Üçüncü Kitab'? patoloji, Dördüncü Kitab'? ilaçlarla ve cerrâhî yöntemlerle tedavi ve Be?inci Kitab'? ise çe?itli ilaç terkipleriyle ilgili ayr?nt?l? bilgiler vermektedir. ?slam tarihinde önemli ad?mlar?n at?ld??? bir dönemde bilim hususunda daha sonra geli?ecek olan Avrupa biliminde de önemli etkileri olacak olan ?bn Sina, geli?tirdi?i felsefeyle de daha sonralar? bir çok ?slam alimi taraf?ndan da ele?tirilmi?tir.
|
